Thiếu máu là tình trạng không có đủ hồng cầu hoặc hemoglobin để đáp ứng nhu cầu của cơ thể.
Các tế bào hồng cầu sử dụng hemoglobin để mang oxy đi khắp cơ thể bạn. Nếu bạn bị thiếu máu, các mô và cơ quan trong cơ thể có thể không nhận đủ oxy. Các triệu chứng thiếu máu có thể khiến bạn cảm thấy mệt mỏi, yếu ớt và khó thở.
Mục lục
Nguyên nhân thiếu máu
Thiếu máu có thể được chia thành nhiều loại khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân. Nói chung, nó phát triển do một trong ba cơ chế dưới đây.
Cơ thể không tạo ra đủ các tế bào hồng cầu khỏe mạnh. Điều này có thể là do không bổ sung đủ sắt, vitamin B12 hoặc folate trong chế độ ăn uống của bạn hoặc do các vấn đề trong việc hấp thụ các chất dinh dưỡng này. Nếu bạn có vấn đề với tủy xương của mình, điều này có nghĩa là bạn sẽ không sản xuất đủ tế bào máu.
Các tế bào hồng cầu bị cơ thể phá vỡ quá nhanh. Đây được gọi là tình trạng tan máu.
Cơ thể đã mất rất nhiều máu. Điều này có thể xảy ra đột ngột, chẳng hạn như tai nạn. Hoặc có thể là mất máu từ từ trong thời gian dài. Điều này có thể xảy ra với những phụ nữ bị rong kinh, rong huyết. Nó cũng có thể xảy ra nếu bạn có một tình trạng như bệnh trĩ, xuất huyết dạ dày – ruột.
Thiếu chất dinh dưỡng
Nếu không đủ vitamin hoặc khoáng chất trong chế độ ăn uống, cơ thể bạn có thể không thể tạo đủ tế bào hồng cầu. Loại thiếu máu phổ biến nhất là thiếu máu do thiếu sắt. Bạn cũng có thể bị thiếu máu nếu không có đủ vitamin B12 hoặc folate. Có nhiều lý do khiến bạn bị thiếu chất, bao gồm những lý do sau.
- Mang thai – nếu đang mang thai, bạn sẽ cần nhiều sắt và folate hơn bình thường, do đó lượng sắt nhận được từ chế độ ăn uống có thể không còn đủ.
- Chế độ ăn uống – nếu chế độ ăn uống nghèo dinh dưỡng hoặc bạn theo chế độ ăn thuần chay, bạn sẽ có nhiều nguy cơ bị thiếu máu hơn.
- Bệnh tiêu hóa: Viêm loét dạ dày, viêm loét đại tràng, bệnh Crohn, trĩ…
Các nguyên nhân khác của thiếu máu
Một số lý do ít phổ biến hơn khiến bạn có thể bị thiếu máu, như là:
1/ Do tủy xương giảm sinh hoặc rối loạn sinh các tế bào máu – ví dụ, bệnh bạch cầu hoặc thiếu máu bất sản. Bởi vì tủy xương của bạn là nơi tạo ra các tế bào máu của bạn, những điều kiện này có thể có nghĩa là bạn không tạo ra đủ chúng.
2/ Một tình trạng ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch – ví dụ: nhiễm trùng, ung thư (chẳng hạn như ung thư ruột) và các bệnh khác. Những tình trạng này có thể gây ra tình trạng viêm liên tục trong cơ thể của bạn, dẫn đến việc sản xuất ít tế bào hồng cầu hơn.
3/ Tình trạng tự miễn dịch như viêm khớp dạng thấp hoặc nhiễm trùng như sốt tuyến. Những tình trạng này có thể khiến cơ thể phá hủy các tế bào hồng cầu.
4/ Một rối loạn di truyền như thalassemia hoặc thiếu máu hồng cầu hình liềm. Những nguyên nhân này khiến các tế bào hồng cầu bị phá hủy hoặc biến dạng để chúng không hoạt động bình thường.
5/ Hóa trị để điều trị ung thư có thể ảnh hưởng đến tủy xương của bạn. Điều này có thể dẫn đến thiếu máu.
5/ Bệnh thận mãn tính có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất các tế bào hồng cầu của bạn và dẫn đến thiếu máu.
Các triệu chứng của bệnh thiếu máu
Nếu bị thiếu máu phát triển chậm theo thời gian, bạn có thể không có bất kỳ triệu chứng nào. Nhưng cuối cùng bạn có thể bắt đầu nhận thấy một số triệu chứng.
Bạn có thể:
- Trông nhợt nhạt
- Cảm thấy mệt mỏi và yếu
- Không cảm thấy có thể tập thể dục nhiều như bình thường
- Bị chóng mặt, choáng váng
- Bị khó thở khi bạn tập thể dục
- Tim đập mạnh hoặc đập bất thường (đánh trống ngực)
Bạn cũng có thể có các triệu chứng khác, tùy thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh thiếu máu của bạn. Ví dụ, phân của bạn có thể có màu sẫm và trông giống như hắc ín nếu bạn bị một tình trạng gây chảy máu trong ruột. Bạn có thể bị đau lưỡi hoặc thay đổi khẩu vị nếu thiếu sắt, folate hoặc vitamin B12.
Những triệu chứng này có thể do những nguyên nhân khác gây ra, nhưng nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào, hãy liên hệ với bác sĩ chuyên khoa phẫu thuật của bạn để được tư vấn.
Nếu bạn bị thương và chảy nhiều máu, hãy tìm kiếm lời khuyên y tế khẩn cấp. Đến phòng tai nạn và năng lượng gần nhất của bạn tại bệnh viện.
Chẩn đoán thiếu máu
Bác sĩ đa khoa sẽ hỏi về các triệu chứng và khám cho bạn. Họ có thể hỏi các câu hỏi về chế độ ăn uống của bạn và bất kỳ loại thuốc nào bạn đang dùng, cũng như bất kỳ bệnh nào gần đây và tiền sử gia đình của bạn. Bác sĩ đa khoa có thể yêu cầu bạn xét nghiệm máu. Điều này sẽ kiểm tra mức độ hemoglobin trong máu của bạn, để xem có bao nhiêu tế bào máu cũng như kích thước và hình dạng của chúng. Bác sĩ cũng có thể kiểm tra mức độ sắt, vitamin B12 và folate.
Xét nghiệm máu có thể là tất cả những gì cần thiết để làm rõ nguyên nhân của bệnh thiếu máu. Nếu không có nguyên nhân rõ ràng, bạn có thể cần phải làm các xét nghiệm và chụp cắt lớp thêm.
Tùy thuộc vào kết quả xét nghiệm, bác sĩ đa khoa có thể giới thiệu bạn đến bác sĩ chuyên khoa như bác sĩ huyết học (bác sĩ chuyên về rối loạn máu) để làm các xét nghiệm và điều trị thêm.
Điều trị thiếu máu
Phương pháp điều trị cần phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra bệnh thiếu máu. Nếu bạn có một tình trạng sức khỏe có thể gây ra thiếu máu, bạn sẽ cần điều trị chứng này. Và nếu thuốc có thể là nguyên nhân, bạn có thể cần phải ngừng dùng chúng và tìm một giải pháp thay thế.
Đôi khi bác sĩ chỉ cần theo dõi bệnh nhân nếu tình trạng thiếu máu không gây ra quá nhiều vấn đề cho bạn. Nhưng nếu nó bắt đầu có tác động đáng kể đến chất lượng cuộc sống của bạn, bạn có thể cần điều trị. Một số phương pháp điều trị chính cho các dạng thiếu máu khác nhau được thảo luận ở đây.
Bổ sung dinh dưỡng và chế độ ăn uống
Nếu bị thiếu sắt, folate hoặc vitamin B12, bạn có thể cần phải bổ sung những chất này để tăng mức độ trong cơ thể. Bác sĩ có thể kê đơn những thứ này cho bạn. Sắt và folate thường được dùng dưới dạng viên nén, trong khi bạn có thể có vitamin B12 dưới dạng tiêm. Bạn có thể cần tiếp tục uống bổ sung trong vài tháng cho đến khi nồng độ trong máu trở lại bình thường.
Bác sĩ cũng có thể cho bạn một số lời khuyên về cách bổ sung thêm sắt, vitamin B12 hoặc folate trong chế độ ăn uống của bạn. Điều này sẽ giúp duy trì mức độ các chất dinh dưỡng này trong thời gian dài và ngăn bạn bị thiếu máu trở lại. Dưới đây là một số nguồn cung cấp sắt, folate và vitamin B12 dồi dào.
Sắt
- Thịt đỏ (thịt bò, thịt lợn, thịt cừu…)
- Rau xanh đậm bao gồm rau bina, bắp cải và cải xoăn
- Trái cây khô như mơ, mận khô và nho khô
- Hải sản
Folate
- Thịt gia cầm, thịt lợn và động vật có vỏ
- Đậu xanh và đậu Hà Lan
- Gạo lức
- Rau xanh bao gồm rau bina, cải xoăn và bông cải xanh
- Trái cây họ cam quýt như cam
- Thực phẩm tăng cường như ngũ cốc
Vitamin B12
- Thịt đỏ (thịt bò, thịt lợn, thịt cừu…)
- Trứng
- Sữa và các sản phẩm từ sữa khác
- Đậu nành, bánh mì và các sản phẩm ngũ cốc
- Cá hồi và cá tuyết
Điều trị thiếu máu nặng và liên tục
Nếu bạn bị thiếu máu nghiêm trọng hoặc không thể điều trị bằng các chất bổ sung dinh dưỡng, bác sĩ có thể đề xuất một hoặc nhiều phương pháp điều trị sau đây.
- Các chất kích thích erythropoietin (ESAs) có thể giúp tủy xương tạo ra nhiều tế bào hồng cầu hơn. Nó có thể là một lựa chọn nếu bạn bị thiếu máu liên quan đến tình trạng sức khỏe lâu dài như bệnh thận.
- Truyền máu sẽ cung cấp cho bện nhân máu từ một người hiến tặng được lựa chọn cẩn thận vào một trong các tĩnh mạch của bạn, thông qua một giọt máu trên cánh tay của bạn. Bạn có thể phải nằm viện qua đêm sau khi truyền máu. Nó được sử dụng trong tất cả các loại thiếu máu, mặc dù thường chỉ là biện pháp cuối cùng nếu bạn có các triệu chứng đặc biệt nghiêm trọng.
- Corticosteroid hoặc phẫu thuật cắt bỏ lá lách (cắt lách) có thể được bác sĩ đề xuất nếu thiếu máu là do tình trạng tự miễn dịch.
- Liệu pháp ức chế miễn dịch có thể được áp dụng nếu bạn bị loại thiếu máu nặng, trong đó tủy xương của bạn không sản xuất đủ tế bào máu (thiếu máu bất sản).
- Ghép tế bào gốc đôi khi được khuyến khích cho những người bị thiếu máu bất sản. Nó liên quan đến việc thay thế tủy xương của bạn không hoạt động bình thường bằng các tế bào gốc từ người hiến tặng. Những tế bào này có thể tạo ra tủy xương mới, khỏe mạnh.
Nếu bạn mắc một loại bệnh thiếu máu ít phổ biến hơn, chẳng hạn như bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm, việc điều trị sẽ được điều chỉnh cho phù hợp với hoàn cảnh cá nhân.
Các biến chứng của thiếu máu
Bạn có thể bị biến chứng nếu thiếu máu trầm trọng và không được điều trị thích hợp. Ví dụ, thiếu máu có thể làm cho một vấn đề tim hiện có như đau thắt ngực hoặc suy tim trở nên tồi tệ hơn.
Các biến chứng khác có thể khác nhau tùy thuộc vào loại thiếu máu mà bạn mắc phải. Ví dụ, nếu bạn bị thiếu máu do thiếu sắt, một biến chứng tiềm ẩn là không thể chống lại nhiễm trùng. Điều này có thể là do ảnh hưởng của sự thiếu hụt sắt đối với hệ thống miễn dịch của bạn. Nhưng cần nhiều nghiên cứu hơn để chứng minh điều này.
Nếu bạn bị thiếu máu do thiếu sắt khi mang thai, các biến chứng tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến em bé của bạn ví dụ sinh non, con đẻ ra nhẹ cân. Vì vậy, bạn có thể ngăn ngừa những tác động này bằng cách uống bất kỳ chất bổ sung sắt nào mà bạn được kê đơn khi đang mang thai.
Làm gì để ngăn ngừa thiếu máu?
Mặc dù bạn không thể ngăn ngừa nhiều loại bệnh thiếu máu, nhưng ăn một chế độ ăn uống cân bằng và lành mạnh sẽ hữu ích. Điều này sẽ đảm bảo bạn nhận được đủ sắt, folate và vitamin B12, có thể giúp ngăn ngừa một số loại bệnh thiếu máu. Để tìm hiểu về nguồn tốt của những thực phẩm này, hãy xem phần điều trị của chúng tôi. Nói chuyện với bác sĩ hoặc dược sĩ của bạn nếu bạn theo một chế độ ăn thuần chay vì nó có thể đáng để bổ sung một số loại vitamin mà bạn có thể bị thiếu.
Nếu bạn có nguy cơ mắc bệnh thiếu máu do thiếu sắt, bác sĩ có thể đề nghị bạn uống viên sắt thường xuyên để ngăn ngừa. Những nguy cơ phổ biến như:
- bạn có kinh nguyệt ra nhiều
- bệnh thiếu máu của bạn tiếp tục tái phát
- sự hấp thu sắt bị ảnh hưởng bởi một vấn đề nào đó tại đường ruột